Mechelen is een stad met een rijk historisch verleden en tal van erfgoedschatten. De renaissancemuurschilderingen in het hypocaustum van de woning van humanist Hieronymus van Busleyden horen daar zeker bij. Deze fragmentair bewaarde schilderingen dateren van begin 16de eeuw en waren aan consolidatie en restauratie toe, welke nu voltooid zijn. De muurschilderingen hebben een zeer grote erfgoedwaarde en toeristisch potentieel gezien hun zeldzaamheid.
De consolidatie- en restauratiewerken werden door de Vlaamse en provinciale overheid betoelaagd en zijn met heel veel zorg en vakmanschap voorbereid, uitgevoerd en begeleid. Het project werd gerealiseerd onder leiding van architect Sofie Stevens van de stedelijke dienst Monumentenzorg.
Wie was Hieronymus van Busleyden?
Het Hof van Busleyden dateert uit begin 16de eeuw, de Bourgondisch-Habsburgse periode, toen Mechelen de juridische, politieke en culturele hoofdstad was van de toenmalige Nederlanden. Hieronymus van Busleyden (Aarlen ca. 1470 – Bordeaux 1517) was één van de belangrijkste intellectuelen uit de 16de eeuw. Hij stamde uit een Luxemburgse adellijke familie en studeerde kerkelijk en Romeins recht in Leuven en Bologna. Toen hij werd benoemd tot raadslid en rekwestmeester van de Grote Raad (het opperste gerechtshof) vestigde hij zich in Mechelen. Hij liet een riante woning bouwen met aanzienlijke stadssubsidies door de meest gerenommeerde bouwmeesters uit die tijd: Antoon I en II en Rombout II Keldermans. Als toonaangevende humanist ontving hij hier de groten van intellectueel Europa zoals Desiderius Erasmus en Thomas Morus.
Zeldzame muurschilderingen
Het gebouw komt nu over als een mooi en homogeen architectonisch geheel, opgetrokken in Gotische stijl met renaissancistische Italiaanse invloeden, helemaal in de lijn van wat verwacht kan worden van een bereisd humanist en verfijnd edelman. Toch is het huidige uitzicht eerder de vrucht van soms fantasierijke historiserende restauraties en herstellingen in de 19de en 20ste eeuw, dan een getrouwe weergave van wat het oorspronkelijk geweest moet zijn. Van de oorspronkelijke aankleding en versiering van de zalen en kamers van dit stadspaleis is na de vernielingen van 1914 bijna niets bewaard. “Wat nog overblijft is uniek in Vlaanderen: fragmenten van originele zeer waardevolle renaissancemuurschilderingen van hoge kwaliteit. We hebben deze met veel zorg gerestaureerd waardoor toekomstige bezoekers nog decennialang kunnen genieten van de zeldzame voorstellingen met Griekse, Romeinse, mythologische en Bijbelse taferelen”, zegt schepen van Monumentenzorg Karel Geys. Zij bevinden zich in het zogenaamde hypocaustum van de woning, een gezellige verwarmde kamer. Bij een restauratie van het Hof in 1864 werden ze ontdekt onder de kalklagen op de muur. Na lange verwaarlozing door blootstellingen aan weer en wind werden deze muurschilderingen gerestaureerd in 1935 volgens de toenmalige inzichten. In 1938 werd een plafond (in neo-renaissancestijl) aangebracht in de kamer, waardoor een deel van de muurschilderingen aan het zicht werd onttrokken.
Thematiek
Verzen van Thomas More en geschriften van Hieronymus van Busleyden zelf maken dat de gehavende voorstellingen geïdentificeerd konden worden. De oostelijke lange muur geeft taferelen uit de Griekse mythologie weer: ‘het Feestmaal en de straf van Tantalus’ en ‘de val van Phaeton’. Van de muurschildering op de noordelijke muur blijft nagenoeg niets over. Ze stelt de Romeinse veldheer Scaevola voor. Op de rechterhelft van de westelijke muur is helemaal niets bewaard. Volgens de geschriften moet daar een afbeelding uit de antieke geschiedenis gestaan hebben met betrekking tot Demades en Dionysius. Het linkse gedeelte van de westelijke muur stelt het ‘Festijn van Balthazar’ voor, een verhaal uit de Bijbel.
Restauratiewerken
De voorbereidingen en restauratie zelf was een werk van lange adem. Na historisch onderzoek over de muurschilderingen en het Hof van Busleyden werden in juli 2010 Linda van Dijck en Marie-Hélène Ghisdal aangesteld als restauratrices. De werken startten in september 2011 en werden in april 2012 beëindigd.
In 2004 was de buitenrestauratie van het Hof van Busleyden al voltooid en in 2005 werd een nieuwe tuin aangelegd. In september van dit jaar opent de grote ondergrondse tentoonstellingszaal onder de tuin haar deuren voor het publiek. Al deze werkzaamheden kaderen in het streven van het stadsbestuur om het Hof van Busleyden hét stadsmuseum van Mechelen te maken. Schepen van Cultuur Frank Nobels: “Het Hof van Busleyden is een van de meest indrukwekkende gebouwen in Mechelen en verdient daarom bijzondere aandacht. De restauratie van deze unieke wandschilderingen is een grote stap voorwaarts om het gebouw zijn oude glorie terug te geven. Mechelen mag fier zijn op deze kunstwerken en ze zullen bij tal van belangstellenden een diepe indruk nalaten. In het vernieuwde stadsmuseum zullen ze dan ook een prominente plaats innemen.”
De restauratie kostte alles samen € 84 200, waarvan de stad € 17 817 voor haar rekening nam en € 66 382 gesubsidieerd werd door het Vlaamse Gewest (€ 48 633) en de Provincie (€ 16 595).