Van november 2009 tot februari 2011 hebben onderzoekers van de stedelijke dienst Archeologie opgravingen verricht op het voormalige Sint-Romboutskerkhof, in het hart van de historische stad Mechelen. In die 16 maanden tijd legden ze niet minder dan 4166 skeletten bloot, verspreid over zo’n 3700 graven. Hiermee kan dit onderzoek zonder twijfel tot de grootste kerkhofopgravingen van West-Europa gerekend worden. Enkele van de meest tot de verbeelding sprekende vondsten worden tentoongesteld tijdens IN ‘T GELID van 11 september tot en met 13 november.
Het afgelopen anderhalf jaar klonk er in de pers herhaaldelijk kritiek op het archeologisch onderzoek in Vlaanderen: Leuven, Nieuwpoort, Lier, Ieper, … Daarbij werd vooral gewezen op de discrepantie tussen enerzijds de excessieve kosten van het onderzoek en anderzijds de magere opbrengst. Wat potscherven, een enkele munt en ‘ocharm’ een visgraat. Daarbij vergat men echter te vermelden dat de opbrengst van het onderzoek niet kan gemeten worden op het moment dat de archeologen na weken- of maandenlang zwoegen uit de put kruipen maar pas veel later, als alle vondsten geïnventariseerd en aan verdere analyses onderworpen zijn. Zo ook bij het archeologisch onderzoek van het Sint-Romboutskerkhof in Mechelen.
Een kippenvelmoment met uitstel, zo kan je gerust het noemen. Van november 2009 tot februari 2011 voerde de stedelijke dienst Archeologie een grootschalig onderzoek uit op het Sint-Romboutskerkhof, in de schaduw van de Mechelse kathedraal. In die 16 maanden werden niet minder dan 4166 skeletten opgegraven. Toen in de zomer van 2010 een graf werd blootgelegd met daarin de stoffelijke resten van meerdere personen, leken de onderzoekers aanvankelijk niet eens zo verbaasd. Elders in de opgravingsput waren ook al zogenaamde meervoudige graven aangetroffen waarin twee tot maximaal veertien individuen begraven lagen. Maar naarmate het bergen van de skeletten uit het graf vorderde, werd duidelijk dat men hier te maken had met een ongezien aantal individuen. Minstens 40! Een echt massagraf dus.
Het massagraf van de Mechelse Boerenkrijgers
Meteen begon het speculeren. Wie waren deze mensen? Waren dit misschien slachtoffers van een besmettelijke ziekte als de pest? Of waren ze gesneuveld bij een of ander gewapend conflict? De archeologen hadden ons natuurlijk graag meteen een antwoord geven, maar ook zij moesten wachten op de resultaten van verder onderzoek. In de loop van dit vervolgonderzoek werden tal van aanwijzingen verzameld, maar het verlossende woord kwam van specialisten van het Zilvermuseum Sterckshof die konden aantonen dat een zilveren knoopje uit het graf in 1780 in Nijvel was gekeurd. Daarmee kon het graf definitief worden toegewezen aan de 41 Boerenkrijgers die op 23 oktober 1798 door de Franse bezetter werden gefusilleerd en – dat weten we nu met zekerheid – begraven op het Sint-Romboutskerkhof. Archeologen zijn het gewend om de archeologische resten die ze vinden toe te schrijven aan een bepaalde eeuw of met wat geluk een decennium, maar in dit geval getuigen ze van de historische gebeurtenissen die plaatsvonden op één welbepaalde dag.
Over de Boerenkrijg is al heel wat geschreven, maar over de opstandelingen zelf is weinig bekend. Onze geschiedschrijving is in de regel bijzonder karig met informatie over individuele personen van eenvoudige komaf, zoals de Boerenkrijgers. Van de Mechelse Boerenkrijgers kennen we enkel hun naam, hun leeftijd en hun plaats van herkomst. En dan nog zijn er heel wat onzekerheden, want bij het noteren en kopiëren van de lijst van gefusilleerden zijn er doorheen de tijd heel wat fouten gemaakt. Dankzij het verdere onderzoek van dit graf (het graf zal deel uitmaken van een doctoraatsonderzoek aan de KULeuven) zullen we straks veel meer te weten komen over deze Boerenkrijgers dan iemand ooit voor mogelijk achtte. Op die manier brengen we hen, bij wijze van spreken, weer tot leven en laten we ze zelf hun verhaal doen. In 2008 al deed gemeenteraadslid Marc Hendrickx (N-VA) zijn beklag over de verwaarlozing van het monument van de 41 boerenkrijgers en het feit dat er niet naar gezocht werd. Anno 2011 is duidelijk dat dit stukje geschiedenis dermate belangrijk is voor de stad Mechelen.
Heb je een bijzondere belangstelling voor de Boerenkrijg? Vermoed je een familiale verwantschap tussen jou en een van de 41 gefusilleerden? Wie meer wil weten over de Mechelse Boerenkrijgers en wat verder onderzoek nog aan nieuwe informatie kan opleveren, is welkom op de IN ‘T GELID-ontmoetingsdag op 23 oktober in het Mechelse Congres- en erfgoedcentrum Lamot, Van Beethovensraat 8-10, Mechelen. Reserveren is verplicht via 015-29.49.10