In 2009 verkocht de stad Mechelen het Fort van Walem aan Natuurpunt Beheer vzw. Daarbij werd overeengekomen dat er een beheersovereenkomst werd afgesloten inzake het natuurbeheer, de erfgoedzorg voor de militair-historische site, het educatief beheer in functie van het algemeen belang en het openstellen van het gebied voor onder andere milieu-educatieve activiteiten. Vandaag ondertekenden Natuurpunt en de stad Mechelen de overeenkomst.
De opmaak van een beheersovereenkomst vormde een essentieel onderdeel in de doorverkoop van het Fort van Walem aan Natuurpunt. Deze overeenkomst heeft tot doel om de domeinen van beheer, waarop het toekomende beheersplan zal worden opgebouwd, te omschrijven. Drie belangrijke beheerdomeinen dringen zich op:
1. Het fort als gebied met een hoge natuurwaarde, waarbij een bijzondere aandacht gaat naar de habitat voor vleermuizen, het ecosysteem van de ringgracht, het behoud en het versterken van de omgevende bosgordel als buffer. Verwijzend naar de koopovereenkomst wordt een beheer gezocht waarbij de hoge natuurwaarde wordt gekoppeld aan niet-verstorende natuureducatie voor fauna en flora
2. Het fort als bouwkundig / militair-historisch geheel
3. Het fort als memoriaal dat het respect verdient als laatste rustplaats voor gesneuvelden. Hierbij wordt de stabiliteit van het betonnen gedenkkruis in eerste fase onderzocht op zijn veiligheid om – zo nodig – in een verdere fase te worden gestabiliseerd.
De stad Mechelen hecht grote waarde aan het gecontroleerd educatief en recreatief gebruik en de betrokkenheid van de inwoners van Walem bij de opbouw van het beheersplan en de latere opvolging er van. Zo zullen de inwoners via de heemkundige kring structureel in de beheerscommissie worden opgenomen. Ook de Simon Stevinstichting wordt opgenomen om de belangen van het memoriaal invulling te geven. Daarnaast zitten de stad en Natuurpunt zelf, de Vleermuizenwerkgroep en het regionale landschap Rivierenland in de commissie. De klassering als monument vormt geen beletsel voor de natuurlijke ontwikkeling, maar er moet wel rekening mee gehouden worden bij de opmaak van het plan.
De beheersovereenkomst geeft de krijtlijnen aan waarbinnen en op welke termijn het beheersplan wordt opgebouwd. De formele aanvraag van het beheersplan wordt ingediend bij de hogere overheid rond oktober van dit jaar.
“Als stad zijn we er van overtuigd dat met de ondertekening een belangrijke stap werd gezet om van het Fort een nog mooier pareltje te maken waar Mechelen fier mag op zijn. We zijn ook zeer tevreden over de goede samenwerking met Natuurpunt, die hiermee nog wordt versterkt.”, aldus schepen van Leefmilieu Marina De Bie (Groen!) en schepen van Monumentenzorg Karel Geys (sp.a).
“Het Fort Van Walem is een belangrijk natuurlijk en historisch begrip voor Mechelen. Toch stond het fort zeer lang leeg en verloederde het aan sneltreintempo. Tot 1960 was het in gebruik door Landsverdediging. Tussen 1960 en 1992 werd het gebruikt door Binnenlandse Zaken o.a. als depot en uitvalsbasis voor de civiele bescherming. Periodisch werden er in het Fort politieke vluchtelingen opgevangen. Het fort was echter niet voorzien op permanent gebruik en werd in die zin ook niet zo onderhouden”, zo licht schepen van Monumentenzorg Karel Geys toe.
Door die verwaarlozing werd het fort echter wel de bakermat voor diverse diersoorten en kalkminnende flora, die door het gesloten karakter van het fort kans kregen om zich te ontwikkelen. Ondanks vandalisme en brandstichting werd het fort een uniek stukje natuur in Mechelen.
Omdat het Fort oorspronkelijk als ‘gebied voor gemeenschapsvoorzieningen’ in de gewestplannen was opgenomen, was dat nog geen garantie dat enerzijds de natuurlijkheid en anderzijds de architecturale en historische erfgoedwaarde zouden behouden blijven. Vandaar dat begin 2000 stappen ondernomen werden door de stad om het fort te verwerven om zo deze belangrijke waarden te bewaken.
Schepen van Leefmilieu Marina De Bie: “Het Fort van Walem maakt deel uit van de buitenste Antwerpse fortengordel en werd in mei 2001 aangemeld als Habitatrichtlijngebied van uitzonderlijk Europees belang voor overwinterende vleermuizen bij de Europese Commissie. De onteigening van het gebied eind 2008 en de doorverkoop onder voorwaarden aan Natuurpunt midden 2009 was dan ook een grote stap voorwaarts.”