Op de vroegere abdijsite Roosendael openden Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) en gedeputeerde Ludo Helsen (CD&V) een uniek project: na archeologische opgravingen, consolidatie en restauratie werd de kasteelruïne op het domein gedeeltelijk overdekt en herbestemd tot educatie- en vergaderruimte voor het jeugdverblijfscentrum Roosendael.
Wie nu op Roosendael komt – een aanrader voor Open Monumentendag – staat alweer een verrassing te wachten. Na de prachtige restauraties van het pesthuis, het poortgebouw en het koetshuis, zal de overdekking van de kasteelruïne, te midden van het sprookjesachtige parklandschap, misschien nog meer bewondering wekken door zijn gedurfde eigentijdse architectuurtaal en doordachte herbestemming.
800 jaar voorgeschiedenis
De funderingen van het gebouw gaan terug tot de 13de eeuw. Toen stond hier het abdissenkwartier van de oorspronkelijke abdij Roosendael. Deze abdij werd echter met de grond gelijk gemaakt tijdens de godsdienstoorlogen. In de 17de eeuw begon men aan de heropbouw, met op dezelfde plaats een nieuw abdissenkwartier, in barokstijl.
Deze nieuwe abdij – volgens landkaartenmaker graaf de Ferraris “na Mechelen de merkwaardigste plaats in de omgeving” – kende een grote bloei tot de Franse revolutionairen de zuster cisterciënzerinnen verjoegen, het complex in beslag namen en verkochten.
De kopers sloopten een deel van het abdissenkwartier en verbouwden het overblijvende stuk in de 19de eeuw tot ‘Château de Roosendael’.
Dit kasteel was echter geen lang leven beschoren. In 1914 werd het door de Duitsers bezet en vervolgens door Belgisch artillerievuur in puin geschoten.
Moskou gaf de doorslag
De puinhoop bleef tot in de jaren 1990 nagenoeg onaangeroerd liggen. Een eerste archeologisch onderzoek wekte toen echter ook de eerste interesse en die werd nog groter toen enkele jaren geleden in Moskou het Belgisch militair archief van de Eerste Wereldoorlog werd vrijgegeven. Hierin stond de beschieting van het kasteel tot in de details beschreven. Zelfs de namen van de Duitse soldaten die in het gebouw sneuvelden zijn nu bekend.
Door die archeologische en archiefvondsten werd de kasteelruïne één groot historisch document dat de geschiedenis van Roosendael samenvat. Het kon dus niet langer een storende puinhoop blijven. Er moest wat mee gebeuren…
Een gedurfd project
Vanaf Open Monumentendag kan iedereen bewonderen wat er is gebeurd.
De grotendeels ondergrondse ruïne is voor de helft overdekt met een betonnen platform. Dat staat op vrijstaande ‘poten’ als een tafel over de deels nog overwelfde kelders. De enige verbinding tussen de overdekking en de ruïne bestaat uit glas. Binnenin is alles zoveel mogelijk in de oorspronkelijke toestand gelaten, maar wel bruikbaar gemaakt als vergaderruimte voor de sociale en educatieve werking van Roosendael. In samenwerking met Jeugd & Vrede zal in deze oorlogsruïne binnenkort het project De Kleine Vrede starten, een educatief project dat kinderen en jongeren wil inspireren om mee te bouwen aan een verdraagzame en geweldloze samenleving… Een oorlogsmonument wordt vredesmonument.
Het overdekkende platform is overigens niet zomaar een dak, maar een verhoogd plein. Het biedt het uitzicht dat de kasteelheer en voordien de abdis hadden van op hun bel-etage.
Een deel van de ruïne werd niet overdekt. Daar kunnen de zeldzame mossen en merkwaardige planten blijven groeien, die zich al bijna 100 jaar thuis voelen op het puin. Zorg voor erfgoed, landschap en natuur zijn immers één op Roosendael.
Integrale aanpak
Dit verassende project past dan ook in een lange reeks initiatieven tot herwaardering van het domein. En die campagne is nog niet afgelopen. Na de reeds vermelde restauraties, start binnenkort de renovatie van het landhuis‑grachthuis en wordt het herstel en beheer van het 19de-eeuwse landschapspark aangevat, met onder meer ook de restauratie van de ijskelder, diverse bruggetjes en andere artefacten.
Het zal dus niet zo lang meer duren of Roosendael wordt “na Mechelen weer de merkwaardigste plaats in de omgeving.”
Samenwerking
Het kasteelproject kwam tot stand in opdracht van de vzw Kempens Landschap, eigenaar van het domein, in nauwe samenwerking met de vzw Roosendael, beheerder van het jeugdverblijfcentrum dat er gevestigd is.
Het werd mogelijk gemaakt door steun van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling, de Vlaamse overheid en de provincie Antwerpen.
Open Monumentendag
Roosendael doet, zoals gebruikelijk, mee aan Open Monumentendag.
Op zondag 13 september, van 10 tot 18 uur, staan de gidsen klaar om (onder meer) het boeiende verhaal van de kasteelruïne te vertellen. Het domein én de monumenten zijn dan vrij toegankelijk.
Roosendael ligt langs de weg van Walem naar Sint-Katelijne-Waver (Lange Zandstraat). Een routeplan is te vinden op http://www.roosendael.be/NL/algemene_info/routeplan.