Een alleenstaande moeder met twee kinderen wordt in Mechelen minder snel uitgenodigd om een woning te bezichtigen dan een alleenstaande vrouw zonder kinderen. Het is maar één van de bevindingen uit een onderzoek naar discriminatie op basis van praktijktesten op de Mechelse huurwoningmarkt, waarin de pijnpunten op vlak van etnische origine, inkomensbron en gezinssituatie worden blootgelegd. Stad Mechelen heeft een actieplan klaar om de toegankelijkheid van de woningmarkt te verbeteren en rekent daarin ook op de medewerking van vastgoedmakelaars en privéverhuurders.
In 2019 hebben Prof. Pieter-Paul Verhaeghe (VUB), Jana Verstraete (KUL) en Diederik Vermeir (UA) in opdracht van Stad Mechelen de toegankelijkheid van de private huurwoningmarkt in Mechelen onderzocht. Uit de resultaten blijkt dat de vastgestelde etnische discriminatie door makelaars minder hoog is dan in vergelijkbare studies die eerder gemaakt werden in Brussel en Antwerpen. Maar voor de rest liggen de resultaten van de praktijktesten in lijn met wat we ook in de rest van Vlaanderen zien: er wordt – al dan niet bewust – gediscrimineerd.
Het onderzoek wijst uit dat de kans om een afspraak te krijgen om een woning te bezichtigen niet gelijk is voor elke kandidaat-huurder. “Zo worden mensen met een migratieachtergrond vaker uitgesloten door vastgoedmakelaars of privéverhuurders, zeker als ze daarenboven over een lager inkomen beschikken. Maar er zijn ook opmerkelijke verschillen met andere steden. Zo blijkt de Mechelse huurwoningmarkt heel ontoegankelijk voor alleenstaande moeders. Onaanvaardbaar voor een stad die een speerpunt maakt van de bestrijding van kinderarmoede”, legt schepen van diversiteit en gelijke kansen Gabriella De Francesco (Groen) uit.
Huurwoningaanbod
De onderzoekers gingen in de eerste plaats na of er een voldoende groot en gediversifieerd huurwoningaanbod is in Mechelen om aan de noden van verschillende types huishoudens te kunnen beantwoorden. “Het huuraanbod blijkt echter beperkt voor lage inkomensgroepen en voornamelijk voor zij die op zoek zijn naar woningen met minimum twee of drie slaapkamers,” verduidelijkt onderzoeker Jana Verstraete.
“Een gezonde woningmarkt heeft een aandeel van huurwoningen nodig binnen haar patrimonium. Huurwoningen geven starters een kans op om eigen benen te gaan staan. Het belang van verhuurders mag dus niet onderschat worden. Mechelen heeft goede verhuurders nodig om een mooi aanbod van goede huurwoningen aan te bieden. Door schaarste ontstaat selectie en dus discriminatie. We blijven inzetten op een kwaliteitsvol aanbod in onze stad, net als op woonkwaliteit en het tegengaan van huisjesmelkerij”, aldus Greet Geypen (Open Vld), schepen van Wonen.
1303 schriftelijke praktijktesten
In totaal werden 1303 schriftelijke praktijktesten uitgevoerd over een periode van vijf maanden. “Deze academische praktijktesten tonen de mate van discriminatie aan in de eerste fase van het verhuurproces: het al dan niet uitgenodigd worden als geïnteresseerde kandidaat voor een plaatsbezoek”, legt Pieter-Paul Verhaeghe uit. Drie verschillende discriminatiegronden werden onderzocht, alsook combinaties daarvan.
- Etnische discriminatie
Volgens het onderzoek worden mannen met een Marokkaanse naam in 31% van de gevallen gediscrimineerd ten opzichte van mannen met een Belgische naam. Ook wanneer beide kandidaten expliciet een vergelijkbaar loon vermelden, is er nog steeds etnische discriminatie. “Makelaars discrimineren minder dan particuliere verhuurders”, verduidelijkt Pieter-Paul Verhaeghe van de VUB. “De etnische discriminatie door makelaars lijkt in Mechelen in deze fase van het verhuurproces lager te liggen dan deze in Antwerpen en Brussel en ze is vergelijkbaar met de situatie in Gent. De vraag is of makelaars in Mechelen wel meer discriminatie in de latere fases, zoals bij het plaatsbezoek?”
Schepen Gabriella De Francesco: “Dit zijn signalen waarmee we aan de slag moeten. In de studie blijkt dat er al een weg is ingezet, etnische discriminatie is niet langer sociaal aanvaard in Mechelen. Toch moeten we blijven inzetten op positieve beeldvorming en sensibiliseren tegen stereotypen en vooroordelen.”
- Inkomensbron
Er zijn indicaties dat er gediscrimineerd wordt op basis van de inkomensbron. Verhuurders en makelaars mogen wettelijk gezien bij hun selectie rekening houden met de hoogte van het inkomen, maar niet met de bron van het inkomen. De praktijktesten tonen aan dat een kandidaat met een sociale uitkering en van Marokkaanse afkomst het minst per mail wordt uitgenodigd voor een plaatsbezoek (17%), gevolgd door de kandidaat met een loon en van Marokkaanse afkomst (21%) en de kandidaat met een sociale uitkering en van Belgische afkomst (26%), terwijl de kandidaat met een loon en van Belgische afkomst het meest uitgenodigd werd (29%). Ook hier zijn de verschillen veel meer uitgesproken bij particuliere verhuurders dan bij makelaars.
- Gezinssamenstelling
Opvallend voor Mechelen is dat een alleenstaande moeder met twee kinderen (28% kans) benadeeld wordt in vergelijking met koppels met twee kinderen (35% kans) en dat een alleenstaande vrouw zonder kinderen bevoordeeld wordt (43%) tegenover het koppel met twee kinderen. In de contactfase van het verhuurproces weegt het niet hebben van kinderen zwaarder door bij verhuurders dan het hebben van slechts één inkomen.
Geïntegreerde totaalaanpak
De onderzoeksresultaten en aanbevelingen uit het eindrapport zijn inmiddels vertaald in een actieplan. De stad streeft in haar acties naar een cruciaal evenwicht tussen informeren, sensibiliseren, controleren, empoweren en handhaven. Alle aspecten zijn daarbij noodzakelijk: sensibiliserings- en informatiecampagnes kunnen niet zonder controle, empowering en handhaving, en omgekeerd. Enkel een geïntegreerde totaalaanpak zal werken. De vier krachtlijnen zijn:
- Empoweren van makelaars
- Sensibiliseren en informeren van eigenaars en verhuurders
- Inzetten op positieve beeldvorming en stereotypen en vooroordelen doorbreken
- Versterken van de meldingsbereidheid bij het huurderspubliek en intermediairen of ondersteunende diensten
Volgens het onderzoeksrapport worden vastgoedmakelaars vaak geconfronteerd met discriminerende vragen van eigenaars. Daarom gaat de stad over tot het organiseren van workshops en trainingen rond anti-discriminatie wetgeving. Via mystery calls wordt een testronde gedaan bij alle makelaars die actief zijn op het grondgebied van Mechelen.
“Eén van de instrumenten die we gaan inzetten is het informeren en sensibiliseren van makelaars. Het is niet de bedoeling een heksenjacht te organiseren in de sector. Makelaars die correct te werk gaan, worden minimaal belast. In deze eerste testronde ligt de focus op het sensibiliseren. Wie echter in een eerste fase slecht scoort, wordt later nog eens getest. Na enkele jaren voeren we onaangekondigde testen uit en hernemen we de werkwijze. We willen samenwerken, inspelen op de bezorgdheid en ondersteuning bieden. We gaan onze makelaars aansporen om het beter te doen”, besluit schepen Greet Geypen.
Geen eindpunt
Het onderzoek naar discriminatie op de huurwoningmarkt, de nulmeting, kostte de stad vorig jaar 28.000 euro. Daarenboven is in de meerjarenplanning nog eens 30.000 euro voorzien voor acties en 27.000 euro voor een hermeting over twee jaar.
Vanaf 2021 volgt een gelijkaardige aanpak om ook de discriminatie op de arbeidsmarkt aan te pakken. Daarvoor is in totaal 57.000 euro uitgetrokken.